Ο Αύγουστος της Κοίμησης και η Κοίμηση της Κέρτεζης

Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*

1. Η Κοίμηση της Παναγιάς

Ο Αύγουστος στις χώρες της Μεσογείου χαρακτηρίζεται μ’ έναν ιδιαίτερο τόνο στη χαλάρωση, στις διακοπές, στην ανατροφοδότηση κυρίως για όσους έχουν ακόμα σταθερή εργασία ή κάπως ανθεκτικά οικονομικά. Φυσικά ισχύει και για ένα μέρος της νεολαίας, που βρίσκει συνήθως φτηνούς εναλλακτικούς δρόμους για παραλίες ή βουνά.

Ο Αύγουστος παράλληλα για μια σημαντική μερίδα των λαών που συνεχίζει νά ‘ναι συνδεδεμένη ώριμα, πλάγια ή έστω με παιδαριώδη θρησκευτικότητα με την χριστιανική ορθόδοξη πίστη χαρακτηρίζεται και ως ο μήνας της Παναγιάς. Οι  πρώτες 15 ημέρες έχουν μια χαρμόλυπη διάσταση, ενώ οι τελευταίες 15 μόνο χαρούμενη.

Η θεολογία που υποκρύπτεται πίσω από το «δεκαπενταύγουστο» έχει μιά σχετική αντιστοιχία με το μεγαλοβδόμαδο και το Πάσχα, αλλά ούτε είναι στο ίδιο επίπεδο, ούτε έχει πλήρη ανεξαρτησία από την γιορτή της Ανάστασης. Γι αυτό ο θάνατος της γερόντισσας πλέον Παναγιάς αντιμετωπίζεται ως Ύπνος, δηλαδή Κοίμηση, όχι όμως λόγω της ηλικίας. Γιατί το κυρίαρχο στοιχείο δεν αποτελεί ο θάνατός της, αλλά η άμεση «ολοζώντανη» πρόγευση της αναστάσιμης διάστασης.

Έτσι, το πρώτο δεκαπενθήμερο είναι μεν συνυφασμένο με νηστεία, αλλά οι εναλλάξ νηστίσιμες Παρακλήσεις έχουν μια γλυκιά αισιοδοξία, μια καθολική γοητεία της Ανάστασης που κοντοφτάνει! Στο δεύτερο δεκαπενθήμερο χρωματίζεται από το πανηγύρι της Κοίμησης στις 15, αλλά ταυτόχρονα και από μιά νέα αναμονή. Πρόκειται για τα «εννιάμερα της Παναγιάς» στις 23 του μηνός, τη γιορτή της μετατροπής της Κοίμησης σε Μετάσταση.

Σε μιά άκρως παγκοσμιοποιημένη εποχή η γνήσια χριστιανική θρησκευτικότητα δεν αποτελεί ούτε σταθερό, μα ούτε και συνηθισμένο φαινόμενο. Οι λόγοι είναι πολλοί, αλλά δεν αποτελούν ζήτημα του παρόντος. Το ίδιο και η δήθεν θρησκευτική ουδετερότητα, οι εναλλακτικές θρησκευτικότητες, οι θρησκειοποιημένες ιδεολογίες ή  η θρησκειοποίηση των διαφόρων απολαύσεων έχουν σίγουρα κι αυτές ποικίλες διαβαθμίσεις.

Θα προσπαθήσω επί πλέον, μ’ αφορμή το δεκαπενταύγουστο στην Κέρτεζη, ν’ ανοίξω αφενός το ζήτημα της θρησκευτικότητας και αφ’ ετέρου να φέρω (πάλι) στην επιφάνεια την εγκατάλειψη του πιό παλιού και ιστορικού ναού στο χωριό μας. Πρόκειται για τον βυζαντινό ναό που κτίστηκε στις αρχές της 2^ης χιλιετηρίδας και είναι αφιερωμένος στην «Κοίμηση της Θεοτόκου», ο οποίος αποτελούσε μέχρι τις αρχές του 19^ου αι. τον καθεδρικό της Ναό.

2. Η Κέρτεζη της θρησκευτικότητας

Η Κέρτεζη βιώνει ανέκαθεν τις όψεις της θρησκευτικότητας. Κυρίαρχη όμως είναι, τουλάχιστον στην δεύτερη χιλιετηρίδα, αυτή της Ορθόδοξης χριστιανικής. Δεν είναι τυχαία γεγονότα ότι αφενός ο πρώην καθεδρικός ναός της χρονολογείται μάλλον στον 12^ο αι., ούτε αφετέρου ότι, τριακόσια μέτρα πιο κάτω από τη Νερομάνα, υπήρχε Μοναστήρι (Μετόχι της Αγίας Λαύρας Καλαβρύτων),  αλλά δυστυχώς καταστράφηκε στα τέλη του 16^ου αι..

Έκτοτε διαθέτει είκοσι ναούς και εξωκλήσια, δεκάδα αγιονυμίων (πιθανά παλαιοί κατεστραμμένοι ναοί) και άνω της δεκάδας εικονοστασίων που αντιστοιχούν σε υπαρκτούς ή κατεστραμμένους ναούς ή σκήτες. Υπάρχουν αρχαιολογικής τάξης στοιχεία και αναφορές για ύπαρξη τουλάχιστον  πέντε ναών τον 19^ο αι. εντός του οικισμού (Κοίμηση και Γέννηση Θεοτόκου, Γενέθλια Αη Γιάννη, Άγιος Χαράλαμπος και Αγία Βαρβάρα). Επίσης με βεβαιότητα επισκευάστηκε εντός του 19^ου αι. το ξωκκλήσι της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος. Στις αρχές του 20^ου αι. αναφέρονται 14 ναοί. Δύο ναοί αναφέρονται στον Ιησού Χριστό (Χριστός και Μεταμόρφωση του Σωτήρος), ένας στην Αγία Τριάδα, ένας στο Τίμιο Σταυρό και πέντε στην Παναγιά (Κοίμηση, Γέννηση, Ευαγγελίστρια, Ζωοδόχος Πηγή και Κάτω Παναγιά). Οι υπόλοιποι είναι αγίων ανδρών και γυναικών.

Αξίζει να σημειώσουμε τελείως συνοπτικά κάποιες κοινωνικές, πολιτικές και εκκλησιαστικές προεκτάσεις αυτής της έντονης θρησκευτικότητας.

i) Η μορφή αλληλεγγύης με την μορφή της (ε) ξέλασης. Σ’ ημέρες αργιών (π.χ. Κυριακές) μεγάλο μέρος των χριστιανών μετά τη Θεία Λειτουργία προσέφερε εντελώς δωρεάν εργασία σε παντός είδους αναξιοπαθούντες (θέρος, τρύγος, ξεφλούδισμα αραποσιτιού, κτίσιμο οικιών, κλπ) εξελαύνοντας στους αντίστοιχους τόπους.

ii) Η τήρηση της αργίας σε «μεγάλες γιορτές». Δεν αποτελούσε μόνο μια τυπική θρησκευτική τήρηση. Αποτελούσε κατ’ αρχήν υπέρβαση της δουλειάς – δουλείας στις ανάγκες της βιωτής. Όχι όμως ως αυτοσκοπό, αλλά ως εφαλτήριο ανάπτυξης των ανθρώπινων σχέσεων. Τα πρωινά εκφράζεται στο χώρο της αγοράς μετά την Εκκλησία (συχνά με προτεραιότητα μέρους του ανδρικού πληθυσμού). Τ’ απογεύματα λειτουργούσε με επισκέψεις σε γέροντες ή ασθενείς, είτε με τις όμορφες κοινωνικές σχέσεις σε «γιορτάσια», σε μέρες δηλαδή ονομαστικών εορτών (συχνά με προτεραιότητα μέρους του γυναικείου πληθυσμού).

iii) Οι εντός του Ναού Γενικές Συνελεύσεις. Τα παλαιότερα χρόνια -και μάλιστα πριν την δημιουργία του παλαιοημερολογιτικού σχίσματος- πραγματοποιούνταν μετά τη Θεία Λειτουργία για μείζονα τοπικά ζητήματα εντός του καθεδρικού Ι. Ναού Γενικές Συνελεύσεις των κατοίκων. Μιά σημαντική πραγματοποιηθήκε «…την πέμπτην Μαΐου του χιλιοστού εννεακοστού εννάτου έτους, ημέραν Κυριακήν και ώραν 10^ην π.μ. οι υποφαινόμενοι κάτοικοι της κοινότητας Κερτέζης συνελθόντες εντός του ενταύθα “Ιερού Ναού η γέννησις της Θεοτόκου”…»[1]. Οι «…έχοντες αγρούς εις διαφόρους περιφερείας της άνω κοινότητος και αρδευομένους από διαφόρους αύλακας και θέλοντες να κανονίσωσι το πότισμα αυτών, συνελθόντες σήμερον συνεφωνήσαμεν τα εξής…»!

iv) Ο σεβασμός της ανθρώπινης ζωής. Η κοινωνική ζωή είναι ένα πολύπλοκο φαινόμενο το οποίο και εξελίσσεται άλλοτε δημιουργικά κι άλλοτε στρεβλά. Πάντα όμως στο επίκεντρο είναι ο άνθρωπος. Παρότι δεν έχει γίνει κάποια ειδική επιστημονική μελέτη, οι αναφορές, οι πληροφορίες κι οι παραδόσεις δίνουν κάποιους δείκτες. Έτσι στην Κέρτεζη ελάχιστα φαινόμενα φόνων καταγράφονται για λόγους εκδίκησης ή τιμής σε σχέση μ’ άλλους τόπους, ενώ οι αφορμές της βιωτής ήταν πολλαπλάσιες. Το φαινόμενο αυτό καταγράφηκε και στην αντίσταση κατά των γερμανών, αλλά και στην περίοδο του εμφυλίου πολέμου, παρά κάποιες ελάχιστες εξαιρέσεις…

v) Το παλαιοημερολογητικό ζήτημα. Η Κέρτεζη ήταν ανάμεσα στους λίγους τόπους πανελλαδικά σε επίπεδο επαρχίας που έζησε τόσο έντονα και για μακρύ χρονικό διάστημα το φαινόμενο αυτό. Ως γνωστό στις 25 Ιανουαρίου του 1923 καθιερώθηκε πολιτικά το Γρηγοριανό ημερολόγιο, ενώ η 10 η Μάρτη του 1924 θεωρήθηκε εορτολογικά ότι ήταν η 23^η Μάρτη από την Εκκλησία της Ελλάδας. Η Κέρτεζη με τις πολλές μικρές ενορίες αντέδρασε και μάλιστα με δύο διαφορετικούς τρόπους[2].

Το φαινόμενο αυτό άρχισε να εξομαλύνεται από το 1957 μετά από Συνελεύσεις που συγκάλεσε ο τότε εφημέριος (+1987) Ανδρέας Δ. Νικολάου. Συνέτειναν αποφασιστικά και η εσωτερική και εξωτερική μετανάστευση, αλλά και ο σταδιακός θάνατος των ανθρώπων πρώτης και δεύτερης γενιάς, που πρωτοστάτησαν από την εποχή εκείνη μέχρι τα τέλη του 20^ου αι.. Βέβαια μέχρι σήμερα υφίσταται μικρή ενορία γύρω από τον παλαιοημερολογήτικο ναό της Ευαγγελίστριας.

3. Ο βυζαντινός ναός της Κοίμησης σε διαρκές …κώμα

α. Εισαγωγικά

Ο πέτρινος και κεραμοσκεπής αυτός ναός είναι κτισμένος στ’ ανατολικά σημερινά όρια του οικισμού και στα νοτιοανατολικά του Κοιμητηρίου. Πρόκειται για ναό κτισμένο προ πολλών αιώνων και είναι ο αρχαιότερος σωζόμενος στην Κέρτεζη. Αποτελούσε μέχρι τα μέσα του 19^ου αι. τον κεντρικό πολιούχο ναό. Δεν γνωρίζουμε όμως ακόμα αν ήταν καθεδρικός ναός του οικισμού όταν ο οικισμός ήταν στην περιοχή από Καλαθάκι, Παληοφούσκι, Αη Γιώργη έως και το Κυπαρίσσι και τον Αη Θανάση[3].

Πολύ πιθανά να ήταν έτσι, κι αργότερα, όταν ο οικισμός επί τουρκοκρατίας μεταφέρθηκε και αναπτύχθηκε περί το Κεφαλόβρυσο, να προστέθηκε το νεκροταφείο στον περίβολό του. Το Κοιμητήριο χαρακτηρίζεται από πλήθος μεγάλων Κυπαρισσιών (μερικά κόπηκαν λόγω ξήρανσης), ενός μεγάλου Πεύκου στην ΒΑ γωνία (κόπηκε πριν τρία χρόνια από το Δήμο Καλαβρύτων) και μια υπεραιωνόβια Βελανιδιά στα ανατολικά, δίπλα στον μαντρότοιχο (κλαδεύτηκε αρκετά τον φετινό Ιούλιο και κατόπιν κόπηκε στο έδαφος αδικαιολόγητα σχεδόν…).

 

Η υπεραιωνόβια Πουρνάρα στα ΒΑ του Ι. Ν. της Κοίμησης,  ακριβώς στην άκρη του Κοιμητήριου. Φωτογραφία αρχές Ιουλίου 2018. Στα μέσα Ιουλίου άρχισε να κλαδεύεται…  Δυστυχώς την Κυριακή 05.08.2018 το μεσημέρι την αποτέλειωσαν πάνω από τη γη, σε ώρες μάλιστα κοινής ησυχίας (15.00 μμ – 18.00 μμ περίπου) με πολιτική ευθύνη του τοπικού προέδρου Βασιλείου Κ. Φιλιππόπουλου και του «καλλικρατικού» Δημάρχου Καλαβρύτων Γεωργίου Λαζουρά. Να δούμε αν η άλλη τόση Πουρνάρα εντός της γης θα «εκδικηθεί»… 

Η αρχιτεκτονική του κυρίως ναού είναι μονόκλιτη βασιλική μετά τρούλου. Εξωτερικά το ιερό είναι μονόκογχο, ενώ εσωτερικά τρίκογχο. Έχει πλήρη αγιογράφηση, πέτρινη αγία Τράπεζα, πλακόστρωτο με ακανόνιστες κατ’ αρχήν πέτρινες πλάκες[4], ξυλόγλυπτο απλό τέμπλο, τρεις Παντοκράτορες (ένας στο εσωτερικό του φωτεινού τρούλου) και αρχαίες ξυλοδεσιές. Οι διαστάσεις του κυρίως ναού είναι μήκους 19, 29 μ. και πλάτους 7,13 μ., ενώ του ιερού αντίστοιχα είναι 3,73 μ. και 5,34 μ..

Το τέμπλο του Ναού της Κοίμησης της Θεοτόκου από το ομώνυμο βιβλίο της Γιούλας Κωνσταντοπούλου, 1η στο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ φωτογραφιών.

β. Σημαντικές προσθήκες και η ατυχής αφαίρεση

Στον αρχαιότατο αυτό Ναό έχουν γίνουν αρκετές προσθήκες, όχι όμως όλες επιτυχείς. Η αρχαιότατη προσθήκη, που έχει αποδειχθεί επιτυχής, είναι η προσθήκη στον δυτικό τοίχο, όπου και η κεντρική θύρα εισόδου, λίγο υπερυψωμένου, πρόναου ή εξωνάρθηκα διαστάσεων μήκους 6,05 μ. και πλάτους 7,13 μ.[5]. Σίγουρα ο νάρθηκας είναι αρκετά νεώτερος του ναού, αλλά πάντως υπήρχε τον 19^ο αι.. Στα τέλη της δεκαετίας του 1980, επί εφημερίου π. Σωτηρίου Κόσκορη και προέδρου της Κοινότητας του (+2007) Αναστασίου Δ. Τζένου, προστέθηκε μικρό καμπαναριό στον δυτικό τοίχο του πρόναου, το οποίο  αντικατέστησε το παραδοσιακό σε διπλανό Κυπαρίσσι. Η προσθήκη αυτή δημιούργησε μεγάλες τριβές και εντάσεις.

Σε κάποια περίοδο μεταγενέστερη (πιθανά μαζί με τον εξωνάρθηκα) κτίστηκε στα νότια και στο ίδιο μήκος, αλλά στο μισό περίπου πλάτος, ο απλός επιμήκης ναός του Αγίου Χαραλάμπους. Ο ναός αυτός ανακαινίστηκε το 1970 με προσφορές ενοριτών και λειτουργεί ανελλιπώς πολλές φορές το έτος μέχρι σήμερα.

Τρίτη προσθήκη αποτελεί η πρώτη πέτρινη μάντρα, που περιέκλεισε το κοιμητήριο από ανεπιθύμητους «επισκέπτες». Το έργο επιτεύχθηκε το 1876 επί δημαρχίας Χρήστου Σκαμβούγερα[6]. Η μάντρα αυτή έως και την δεκαετία το 1960 ήταν κεραμοσκεπής. Αργότερα η σκεπή έγινε τσιμεντένια. Διαθέτει κεντρική πλατιά πέτρινη είσοδο στα δυτικά, αλλά και μία μικρή στα βορειοδυτικά με σκαλιά. Μετά το 2000 ο τοίχος αρμολογήθηκε, ενώ πολύ πρόσφατα άνοιξε και 3^η πόρτα εισόδου στα βορειοανατολικά του.

Την δεκαετία του 1960 επί εφημερίας του (+1987) Ανδρέα Δ. Νικολάου, αφού ήταν ατελέσφορες οι διαδικασίες με την τότε βυζαντινή υπηρεσία, προστέθηκαν δοκοί με οπλισμένο σκυρόδεμα με κερτεζίτες μαστόρους και με έξοδα της εκκλησίας. Όμως δεν υπήρξε στατική και αρχιτεκτονική μελέτη. Οι δοκοί έβγαλαν από το κώμα και τον κίνδυνο το ναό για τρεις δεκαετίες, αλλά μετά το σεισμό του 1993 ξανάπεσε πάλι σ’ αυτό… Εάν δεν λάβουμε όλοι οι εμπλεκόμενοι γρήγορες και στέρεες αποφάσεις, πιθανά να μη ξαναλειτουργήσει ο παμπάλαιος ναός…

Ο ναός είχε παλαιά βυζαντινή αγιογραφία η οποία όμως εφθάρη πολύ, είτε από πυρκαγιά ,είτε από επιθετικούς αγροίκους επισκέπτες[7]. Σήμερα ο ναός, που έχει να λειτουργηθεί πάνω από μια εικοσαετία λόγω των επιπτώσεων του σεισμού του 1993, είναι μεν ακόμα «κατάγραφος» είτε από παλαιές είτε από καινούριες αγιογραφίες, αλλά βαθιά πληγωμένος!

«…Το έτος 1910 τοπικοί παράγοντες αποφάσισαν την ανανέωση των αγιογραφιών. Για το σκοπό αυτό κάλεσαν κατ’ αρχήν ένα Αθηναίο αγιογράφο, μετά όμως από παρέμβαση του Κερτεζίτη ζωγράφου Ιωάννη Οικονόμου το έργο ανατέθηκε στον επίσης Κερτεζίτη Αγιογράφο Μιλτιάδη Ζωγράφο (+1932). Η εργασία ανανέωσης των αγιογραφιών έγινε τελικά την διετία 1912-1914. Ο Μ. Ζωγράφος έξυσε το το χρώμα των αγιογραφιών για να διαπιστώσει εάν υπήρχαν παλαιότερες. Όπως φαίνεται, δεν βρήκε και προχώρησε την εργασία αναπαλαίωσης, αποδίδοντας σχεδόν πιστά τον ζωγραφικό διάκοσμο.

Για τα χρώματα χρησιμοποίησε κρόκους αυγών, τα οποία στερήθηκαν οι κάτοικοι του χωριού για διάστημα σαράντα ημερών. Όλες οι πληροφορίες συγκλίνουν στη διαπίστωση ότι ο διάκοσμος προσέδιδε χαρακτηριστική αίγλη στο ναό…»[8].

Η ατυχής[9] αφαίρεση έγινε το 1910, η οποία κατά πάσα πιθανότητα αποτελεί και την πηγή όλων των επόμενων στατικών και αρχιτεκτονικών προβλημάτων, έχει οδηγήσει για 2^η φορά σε κώμα τον κυρίως ναό. Έτσι «… Ο Αρίστος Σακελλαρόπουλος ή Καρκάτος, που από άγνοια για το κακό που θα γινόταν έκοψε τα δοκάρια που ήνωναν τους πλαγίους τοίχους της κάτω εκκλησιάς και ηχρηστεύθη η εκκλησία, ένα παλαιό κειμήλιο του χωριού…»[10].

Είναι βέβαιο πλέον εκ του αποτελέσματος ότι ήταν εγκληματική πράξη η «αρχιτεκτονική» αφαίρεση των ξύλινων οριζόντιων δοκών που κρατούσαν στατικά και αντισεισμικά επί αιώνες τον ναό. Επίσης, αποδείχθηκε μακροπρόθεσμα, ότι και η μηχανική ιδέα των αρχιμαστόρων «Ρόδη»/ Αριστείδη Ροδόπουλου και «Τάκη Γκάβου»/Τάκη (Παναγιώτη) Σαμαρτζόπουλου, παρότι δεν ήταν αρχιτεκτονικά ορθή, κράτησε σε λειτουργία το ναό μόνο για μια τριακονταετία και μέχρι τον επόμενο μεγάλο σεισμό (1993)… Η δικιά μου όμως γενιά πρόλαβε τη λειτουργικότητα του ναού, την κατάνυξη που δημιουργούσε και φυσικά τη σύνδεση με το παρελθόν του πρώην κεντρικού πολιούχου μας ναού. Γι αυτό οφείλουμε να δράσουμε πριν χαθεί αυτή η σχέση. Δηλαδή τώρα!

Το τέμπλο του Ναού της Κοίμησης της Θεοτόκου από το ομώνυμο βιβλίο της Γιούλας Κωνσταντοπούλου, σελ 32.

γ. Η αρχαιότητα του Ναού της Κοίμησης

Η αρχαιότητά του υποστηρίζεται, εκτός της προφορικής παράδοσης, και στον νέο καθεδρικό ναό του πανηγυρικού εορτασμού της Κοίμησης με την εικόνα της σε προσκύνημα στις 15 Αυγούστου εδώ και δύο αιώνες. Στηρίζεται όμως επιπρόσθετα και σε πολλά έγγραφα στοιχεία.

i) Ερευνητική αναφορά του 1999, με βάση επιγραφή[11] στην δεξιά πλευρά της θύρας εισόδου: «…Λαμβάνοντας υπ’ όψη το στοιχείο αυτό θα μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι ο χρόνος ανοικοδόμησης του κυρίως ναού έγινε ενωρίτερα ίσως από τον 18^ο αι….».

Ο δυτικός εξωτερικός τοίχος με φθαρμένες παλιές αγιογραφίες και η κεντρική είσοδος του κυρίως ναού με φωτογράφηση από τον Πρόναο μέσα Αυγούστου του 2015.

ii) Αναφορά το 1969[12] ότι πρόκειται για «…ένα παλαιό κειμήλιο του χωριού…».

iii) Αναφορά του 1967, όπου αναφέρεται ως βυζαντινός ναός του 12^ου αι.[13] ανάμεσα στα αξιοθέατα της Κέρτεζης.

iv) Αναφορά του 1889[14] ότι πρόκειται για αρχαιότατο ναό. «…εν δε τω νεκροταφείω υπάρχει ναός βυζάντιος αρχαιότατος, ως δύναται τις εικάσαι εκ των εισέτι σωζομένων λειψάνων τοιχογραφιών κατά τον νάρθηκα αυτού,…».

v) Αναφορά σε άρθρο του 1928 περί σεπτού ερειπίου[15]: «…Αλλ’ η Κέρτεζη έχει κάτι από απώτερον παρελθόν… προβάλλει ένα σεπτόν ερείπιον, με τον τυμπανοειδή τρούλον του, ο πανάρχαιος ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Αλλά τι ερείπιον;».

δ. Τελευταία ευκαιρία για ν’ αναλάβουμε τις ευθύνες μας

Έτσι όπως έχουν έλθει τα πράγματα σε οικονομικοπολιτικό επίπεδο (ελεγχόμενη πτώχευση), δημοτικό (εξαφάνιση ουσιαστικά της κοινότητας), εκκλησιαστικό (κανένα εμφανές μητροπολιτικό ενδιαφέρον) και αρχαιολογικό (σχετική αδιαφορία της βυζαντινής εφορίας του νομού), οι πρωτοβουλίες οφείλουν να περάσουν σε μας.

Η πανάρχαια εικόνα της Κοίμησης, από την εποχή ανέγερσης του Ναού φυλάσσεται, λατρεύεται κάθε 15 Αυγούστου, αλλά δεν φωτογραφίζεται μετά από εκκλησιαστικές αποφάσεις. Πρόκειται για ένα «φυλακτό»! Είναι όμως τραγικό να φυλάσσεται μεν το χαμηλό διπλό Βημόθυρο, αλλά να μη μπορεί να ενταχθεί στη λατρεία, εκφράζοντας το κώμα του αρχαίου Ναού της Κοίμησης…

Το Βημόθυρο του τέμπλου έγχρωμο. Φωτογράφιση την Παρασκευή της Ζωοδόχου Πηγής μετά τη Θεία Λειτουργία στον Ι. Ν. του Αγίου Χαραλάμπους στην Κέρτεζη, 13.04.2018

Ποιούς όμως εμάς; Θεωρώ ότι πρέπει να υπάρξει μία πρωτοβουλία κερτεζιτών ενδιαφερομένων και με βαθιά πίστη για την αξία του εγχειρήματος, η οποία θα σχεδιάσει τα επόμενα βήματα. Αυτά αφορούν την εξασφάλιση ενός πακέτου χρηματοδότησης το οποίο δεν θα εξατμιστεί. Και δεύτερον τον καταλύτη για συντονισμό όλων των προηγούμενων τεσσάρων θεσμών που μέχρι σήμερα έχουν αφήσει αυτόν τον σημαντικό βυζαντινό ναό στην αφάνεια και στο κώμα…

Κέρτεζη, 21 Ιουλίου 2018. Βελτιώσεις και συμπληρώσεις στις 07 Ιανουαρίου του 2019.

* Ο Παναγιώτης Α. Μπούρδαλας γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Κέρτεζη. Διδάσκει ως φυσικός σε σχολεία της Αχαΐας. Είναι πτ. θεολογίας και συγγραφέας. Ασχολείται με τα κοινά. Αρθρογραφεί συχνά.

Παραπομπές

[1] Συμβολαιογραφική πράξη στις 02.08.1919 για την αρδευτική  διαχείριση των νερών στην Κέρτεζη, που σημείωσε και βεβαίωσε νόμιμα στα Καλάβρυτα απόφαση Γεν. Συνέλευσης στις 5.05.1919, εντός του Ι. Ναού της Γέννησης της Θεοτόκου στην Κέρτεζη, ο συμβολαιογράφος Καλαβρύτων Χ. Α. Δημητρόπουλος. Αντεγράφη και δόθηκε προς δημοσίευση στην εφημερίδα «Η ΚΕΡΤΕΖΗ», φύλο 63, έτος 11ο, Ιούλιος – Αύγουστος 2005, σελ. 4, από την φιλόλογο Αναστασία Γρηγ. Οικονόμου.

[2] «Έπειτα από πολλές διεργασίες καθιερώθηκε ιδιόμορφη κατάσταση. Στην Κέρτεζη δημιουργήθηκαν δύο ενορίες παλαιοημερολογιτών. Μία ενορία των γνήσιων ορθόδοξων χριστιανών, οι οποίοι υπάγονταν σε παλαιοημερολογίτη επίσκοπο ο οποίος δεν προέρχονταν από την Ιεραρχία της επισήμου Ελληνικής Εκκλησίας (ΣΣ: Εκκλησία της Ελλάδος), αλλά από τους κόλπους των παλαιοημερολογητών. Η άλλη ενορία η οποία ναι μεν τηρούσε το παλαιό ημερολόγιο (ΣΣ: εορτολόγιο). Υπαγόταν στον νεοημερολογίτη επίσκοπο Καλαβρύτων και Αιγιαλείας της επισήμου Ελληνικής Εκκλησίας, τον οποίο μνημόνευε ο ιερέας κατά τις θρησκευτικές τελετές…». Ανδρ. Βορύλλας 1994, «ΚΕΡΤΕΖΗ Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ Της ΠΟΡΕΙΑ», σελ. 104-105.

[3] «…Η εποχή αυτή του χωριού εις τις Φυτιές είναι αρχαιοτάτη, ασφαλώς τα Κύναιθα, μετέπειτα μετεφέρθη το χωριό στο Σταυρό – Κυπαρίσσι και τότε εγένετο η κάτω εκκλησία του χωριού. Η κάτω εκκλησιά είναι κτισμένη επάνω εις αρχαίον ναόν αρχαίον, ίσως της Αρτέμιδος, επειδή εκεί στο δάσος ήτο και το Βασίλειον του Πανός. Αυτό εβεβαιώθη όταν ο Φιλαδελφεύς ενήργει την αναστήλωσιν και ανασκαφάς είς την κάτω εκκλησιάν, ότε εύρεν υπό τον τοίχον προς τον δρόμον και κάτω από τα παράθυρα, θύραν θολωτήν με μεγάλες πέτρες άνευ συνδετικής ύλης...». Κερτεζίτης (+) Γεώργιος Πολύδ. Αγγελόπουλος, «Η ΚΕΡΤΕΖΗ από την καλή και από την ανάποδη», 1969, σελ. 11.

[4] «Στο τμήμα του δαπέδου που βρίσκεται κάτωθεν του τρούλου σχηματίζεται τετράπλευρο διαστάσεων 3,10 χ 2,95 μ. με πλάκες κανονικού σχήματος, διατεταγμένες ρομβοειδώς. Στο μέσον του τετραπλεύρου εντός κύκλου παριστάνονται ανθέσμια… Μικρότερο τετράπλευρο διαστάσεων 1,75 χ 2,13 μ. με ρομβοειδώς διατεταγμένες κανονικού σχήματος πλάκες υπάρχει και στην είσοδο του ναού». Γιούλα Γ. Κωνσταντοπούλου, «Ο ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ Της ΘΕΟΤΙΚΟΥ ΣΤΗΝ ΚΕΡΤΕΖΗ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ», ΑΘΗΝΑ 1999, σελ. 17.

[5] Γιούλα Γ. Κωνσταντοπούλου, «Ο ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ Της ΘΕΟΤΙΚΟΥ ΣΤΗΝ ΚΕΡΤΕΖΗ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ», ΑΘΗΝΑ 1999, σελ. 14.

[6] Γιούλα Γ. Κωνσταντοπούλου, «Ο ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ Της ΘΕΟΤΙΚΟΥ ΣΤΗΝ ΚΕΡΤΕΖΗ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ», ΑΘΗΝΑ 1999, σελ. 14.

[7] Χ. Π. Κορύλλος, «Πεζοπορεία από Πατρών εις Σπάρτην», 1989, λήμμα ΚΕΡΤΕΖΗ, σελ. 36.

[8] Γιούλα Γ. Κωνσταντοπούλου, «Ο ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ Της ΘΕΟΤΙΚΟΥ ΣΤΗΝ ΚΕΡΤΕΖΗ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ», ΑΘΗΝΑ 1999, σελ. 17-18.

[9] «Η στήριξη των πλευρικών τοίχων γινόταν με μεγάλες ξύλινες δοκούς που διέτρεχαν όλο το μήκος των πλευρών σε ύψος 3,50 μ. από το δάπεδο…». Γιούλα Γ. Κωνσταντοπούλου, Ο ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ Της ΘΕΟΤΙΚΟΥ ΣΤΗΝ ΚΕΡΤΕΖΗ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ, ΑΘΗΝΑ 1999, σελ. 16.

[10] Κερτεζίτης (+) Γεώργιος Πολύδ. Αγγελόπουλος, «Η ΚΕΡΤΕΖΗ από την καλή και από την ανάποδη», 1969, σελ. 45.

[11] Γιούλα Γ. Κωνσταντοπούλου, «Ο ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ Της ΘΕΟΤΙΚΟΥ ΣΤΗΝ ΚΕΡΤΕΖΗ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ», ΑΘΗΝΑ 1999, σελ. 16.

[12] Κερτεζίτης (+) Γεώργιος Πολύδ. Αγγελόπουλος, «Η ΚΕΡΤΕΖΗ από την καλή και από την ανάποδη», 1969, σελ. 45.

[13] «ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΣ ΟΔΗΓΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, Πρακτικές πληροφορίες, τόμος Α΄», ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ, ΑΘΗΝΑ 1969, λήμμα ΚΕΡΤΕΖΗ, σελ. 130.

[14] «…Ο κεντρικός του χωρίου ναός είναι ακαλλής κα νεωτέρας κακοζήλου τέχνης (ΣΣ. Αναφέρεται σ’ αυτόν της Γέννησης της Θεοτόκου), εν δε τω νεκροταφείω υπάρχει ναός βυζάντιος αρχαιότατος, ως δύναται τις εικάσαι εκ των εισέτι σωζομένων λειψάνων τοιχογραφιών κατά τον νάρθηκα αυτού, διότι αι λοιπαί, αι εν των ναώ, κατεστράφησαν υπό τε των πυρκαϊών και των αγροίκων επισκεπτών του ναού (την καταστροφήν συνεπλήρωσαν ήδη αυτοί οι κάτοικοι, διευρύναντες τα κατά τους πλαγίους  τοίχους παράθυρα και καταστρέψαντες τον τε ρυθμόν του ναού και τινας εισέτι σωζομένας τοιχογραφίας…». Χ. Π. Κορύλλος, «Πεζοπορεία από Πατρών εις Σπάρτην», 1989, λήμμα ΚΕΡΤΕΖΗ, σελ. 36.

[15] «…Αλλ’ η Κέρτεζη έχει κάτι από απώτερον παρελθόν. Μέσα σ’ αυτήν την φρεσκάδα, που είναι σαν να καταπίνεις γρανίταν, και μέσα σ’ αυτήν την πρασινάδα την θαλεράν  και αειθαλή, προβάλλει ένα σεπτόν ερείπιον, με τον τυμπανοειδή τρούλον του, ο πανάρχαιος ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Αλλά τι ερείπιον; Ως τραυματίας πολέμου, χωρίς πόδια πατεί σε δεκανίκια, διότι κάποιος σεισμός τον συνεκλόνισεν εκ θεμελίων και του ήνοιξεν ρήγματα μεγαλύτερα από των σπιτιών της Κορίνθου. Πέρισυ δε απεστάλη ο αρχιτεκτων βοηθός του κ. Ορλάνδου επί της αναστηλώσεως εν τω Υπουργείω Παιδείας κ. Ευγένιος, ο οποίος τον εστεραίωσεν προσωρινώς πάντοτε με μερικάς δοκούς δεξιά και αριστερά, ως…». Έφορος αρχαιοτήτων Αλέξανδρος Φιλαδελφεύς, ΕΝΑΣ ΕΠΙΓΕΙΟΣ ΠΑΡΑΔΕΙΣΟΣ, άρθρο στην εφημ. ΠΑΤΡΙΣ, 13 Οκτωβρίου 1928.